GÖKTÜRK LEHÇESİNİN ÖZELLİKLERİ NEDİR?

GÖKTÜRK LEHÇESİNİN ÖZELLİKLERİ NEDİR?

A-    KAPALI “Ê” FONOMİ

Göktürk yazısında; 4 tâne sesli, 9tâne birleşik ve 25 tâne de sessiz olmak üzere, toplam 38 harf bulunduğu ileri sürülmektedir. Bazı bilginler, sesli harf sayısının 5 olması gerektiği üzerinde durarak “e” ile “i” arasında ses veren kapalı yahut bulanık diye tabir edilen bir “ê” sesinin mevcudiyetinden

Bahsetmişlerdir. Göktürkçe’de “ê” şu § özel işaretle yazılırdı. Fakat bu vokalle olan temel heceleri yazmada daima bu işaret kullanılması. Orhun ( Göktürk ) yazıtlarında ise, bizde eskiden beri “e” ile yazılan ve söylenen kelimeler, işaretsiz bırakılırdı. Vokali bulanık “ê” olan temeller ise ya “i” ile işaret edilir veya geniş vokalliler gibi işaretsiz kalırdı.

Göktürkçede’deki “ê” fonemi misaller

Êrmiş    ( imiş )

Yême    ( yine )

Yêr        ( yer )

Türkiye türkçes’nin foneriğinde; “êl”, “êloğlu”, “têsir” vs. gibi kelimelerde geçen kapalı “ê” fonemi, Azerî, Nogay, Kırgız, Çuvaş vs. gibi lehçeler ile birlikte Zaza ve Kurmancı lehçelerinde de yer almaktadır.

Kurmanccada “ê” fonemine misâller:

Êl          ( boy, kabile, aşiret )

Êvar      ( akşam, akşam vakti )

Êzıng    ( odun < Göktürkçe’de; otung )

Êriş       ( vuruş, saldırı, hücum )

Çêlek    ( inek )

Hêjir     ( incir )

B-     “S”, “Ş” FONEMİ

Göktürk yazıtlarında bu iki sesin aynı sözde hem “s”, hem de “ş” olarak kullanılışı önemli özelliklerdemn biridir. Masâl; öküs ~ öküş, -mıs ~ mış vs. gibi.

Günümüzde Nogay Türkleri de “ş” sesini çoğunlukla “s” olarak kullanırlar. Mesalâ; “baş”, “taş” yerine “tas”, “şöylece” yerine “söytip” derler.

C-    ÇOKLUK EKLERİ

Göktürkçe’de birden fazla ( 6 âdet ) çokluk ekinin kullanıldığı tesbit edilmiştir. Çokluk bildiren bu son ekler şunlardır:

1)      -lar/-ler

2)      -kun/-kün/-ğun/-gün,

3)      -z

4)      -t

5)      -n

6)      -k

Ç-  KALIN VE İNCE SESLİ HARFLER

Göktürk yazısında biri kalın, siğeri ince olmak üzere, ikişer şekli olan sessis harfler ( aşağıdaki cetvelde görüldüğü gibi ): B, T, S, D, R, G, L, N, Y harfleridir.

D-BİRLEŞİK HARFLER

Göktürkçe’de;bir şekilde biri sesli, biri sessiz yahut ikisi de sesiz iki harfin birleştiği yani, bir tek şekilde iki harf sesi veren işaretler vardır. Bu harfler aşağıdaki cetvelde göstermiştir.

Şekil 2.a