Küçük Ünlü Uyumu Nedir?

Küçük Ünlü Uyumu Nedir?,Küçük Ünlü Uyumu Hakkında Bilgi,Küçük Ünlü Uyumu,Küçük Ünlü Uyumu Örnekleri,Küçük Ünlü Uyumu Ne Demektir

Küçük Ünlü Uyumu Nedir?

Sözcüklerdeki ünlülerin “düzlük-yuvarlaklık”, “darlık-genişlik” yönlerinden uygunluğudur.

Bu uyum düzlük-yuvarlaklık uyumu olarak da bilinir.

Türkçe sözcüklerde küçük ünlü uyumu, sözcüklerin ilk ünlüsünün düz ya da yuvarlak olmasına göre iki kurala dayanır.

Düz ünlüler: a, e, ı, i

Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü

1. Bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlü varsa, onu takip eden hecelerde de düz ünlüler olur.

Yani düz ünlülerden sonra düz ünlüler yer alır.

a, e, ı, i                        a, e, ı, i

ilk hece                     sonraki heceler

Balıkçıl, karşılıklı, acıkmak, tartışma, esirgemek

* İlk hecedeki düz ünlüden sonra düz ünlünün olmadığı bazı Türkçe sözcükler vardır:

“Armut, kavun, yağmur, çamur, kabuk, savunmak, yavuz, avutmak, kavuşmak, kavurmak…”

2.   Sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlülerden biri varsa onu izleyen hecede düz-geniş ünlü (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlü (u, ü) yer alır.

Yani

o, ö, u, ü sonra a, e, u, ü

Yuvarlak ünlülerden sonra “ı, i” ve “o, ö” gelmez.

* Türkçe sözcüklerde ilk hece dışında “o, ö” bulunmaz.

Uyumu örneklendiren sözcükler:

Görüşmeler, bozuntu, uysal, uzaklık, kumaş, görgü­süzce, boğaz…

“Gösteriş” sözcüğünün küçük ünlü uyumuna uyup uyma­dığına bakalım:

“ö”den sonra “i” gelmez, bu nedenle bu sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz demeyin. Sözcüğe dikkat ederseniz “ö”den sonra “i” gelmemiş, “ö”den sonra “e” gelmiş. “ö”den sonra “e” gelebilir mi? Kuralı hatırlarsak gelebile­ceğini anlarız. “e”den sonra “i” gelmiş; “e”den sonra “i” gelebilir; çünkü düz ünlüler birbirini izler.

Gös – te – riş

yuvarlak düz   düz

* Bir sözcüğün uyuma uyup uymadığı kendinden sonra gelen ünlüyle kontrol edilir; sözcüğün ilk ünlüsü ile üçüncü ya da dördüncü ünlüsü kontrol edilmez. Sözün özü “gös­teriş” sözcüğü küçük ünlü uyumuna uyar.

Aşağıdaki sözcüklere bir bakalım:

Ümit, horoz, koro, komik, folyo, polis, komisyon, komiser, koridor, kulis, fosil, fonksiyon…

Bu sözcüklerin tümünde ilk hecede yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) vardır. Yuvarlak ünlülerden sonra “a, e, u, ü” gelmesi gerekirken “o, i” gelmiştir. Bu sözcüklerin hiçbiri küçük ünlü uyumuna uymaz.

ÖNEMLİ: Bileşik sözcüklerde ve yabancı sözcüklerde ünlü uyum­ları aranmaz:

Altüst, bilimdışı, başvurmak, arabozucu, alçakgönül­lülük, açıkgöz, Boğazköy, boşboğaz, ilkçağ, ilkyarı, kurşunkalem.