VOB Nedir? Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası

VOB Nedir?, VOB Nasıl Oynanır?, VOB Ne Demek?, VOB, VOB Piyasası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, VOB Nedir? Hakkında Bilgi, VOB’un açılımı Nedir?, VOB Hakkında Bilgi

VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI A.Ş. (VOB)

Vadeli işlem ve opsiyon borsalannm en önemli fonksiyonu etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat keşfidir. Bu borsalarda işlem gören sözleşmeler gerek yatı­rım gerekse korunma amaçlı olarak geniş bir kitle tarafından kullanılmaktadır. Va­deli işlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. (VOB) 4 Temmuz 2002’de kurulmuş, 4 Şubat 2005 tarihinde işlemlere başlamıştır.

Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Kullanım Amaçlan

Vadeli işlem sözleşmeleri genellikle üç amaçla kullanılır:

•      Korunma,

•      Yatırım,

•      Arbitraj.

Korunma

Vadeli işlemler yatırımcılar ve şirketler için fiyat belirsizliğinin yaratacağı risklere karşı korunma imkânı sunmaktadır.Örneğin, ihracat yapan bir şirketin 3 ay sonra döviz geliri elde edeceğini düşünelim. Şirketin kâr ve zararı 3 ay sonra oluşacak döviz kuruna bağlı hâle gelmektedir. Şirket, kur artarsa kâr elde edecek, düşerse zarar edecektir. Vadeli işlem sözleşmeleri ile döviz gelirinin elde edileceği tarihte­ki döviz kurunu sabitlemek mümkündür.

Yatırım

Türev araçlar etkin bir yatırım alternatifi sunmaktadır. Geleneksel yatırım araçların­dan farklı olarak türev araçlarda;

•      İlk yatırım daha az gerekmektedir. Geleneksel yatırım araçlarının gerektirdi­ği ilk yatırımın belirlenen bir oranında başlangıç teminatı yatırarak ilgili ara­cın tüm getirisi (veya zararı) elde edilebilmektedir.

•      Fiyatlardaki düşüş beklentisine de yatırım yapılabilmektedir.

•      Riskin istenilen düzeyde sınırlandırılması imkânı yüksektir (örneğin bir söz­leşmenin kısa vadelisini alıp, uzun vadelisini satmak suretiyle).

Arbitraj

Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasında ve aynı vadeli işlem sözleşmesinin değişik vadeleri arasında belirli ilişkiler vardır. Bu fiyatlardan birisinin bu ilişkiyi bozması durumunda sözleşme ve spot varlığın alım-satımı yapılarak risksiz bir getiri elde et­mek mümkün olacaktır.

VOB’da İşlem Gören Sözleşmeler

VOB’da dört ayrı ürün grubu için vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmektedir. Bu ürün grupları ve dört ayrı piyasa mevcut olup bu piyasalar ve işlem gören sözleş­meler Tablo 3-5’te verilmiştir:

VOB’da üç farklı pazar bulunmaktadır. Bunlar Ana Pazar, Özel Emirler Pazarı ve Özel Emir İlan Pazarıdır.
Normal seans ya da fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır. Sisteme gönderilen emirler normal seansta fiyat ve zaman önceliğine gö­re eşleşirler. Eşleşme esnasında uygulanacak öncelik kuralları aşağıdaki gibidir:

1.    Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri, daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır.

2.    Zaman Önceliği Kuralı: Fiyat eşitliği hâlinde, zaman açısından daha önce gelen emirler önce karşılanır.

Emirlerin eşleşebilmesi için her iki emir için de yeterli teminatın bulunması şarttır. Eşleşme anında yeterli teminatı bulunmayan emir iptal edilir ve işlem gerçekleşmez.

Özel Emirler Pazarı ve Özel Emir İlan Pazarı

Özel emirler, ana pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan yüksek miktarlı emirlerdir. Fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmelerinde bir defada girilen 500 adet sözleşme ve daha yüksek miktardaki emirler, diğer sözleşmeler için ise bir defada girilen 2.000 adet sözleşme ve daha yüksek miktardaki emirler özel emir olarak kabul edilir. Her iki tarafı da belirli olan özel emirlerin “Özel Emirler Pazarı ”nda işlem görebilmesi için Borsanın onayı gerekir.

“Özel Emir İlan Pazarında” ise sadece bir tarafı belirli olan özel emirler girilebi­lir. Girilen emrin eşleşmesi durumunda, işlem Borsanın onayı alınmak kaydıyla yi­ne “Özel Emirler Pazarında” gerçekleşir.

VOB’da İşlem Yöntemleri

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda “sürekli müzayede” ve “tek fiyat” olarak ad­landırılan iki farklı işlem yöntemi uygulanabilir-.

Sürekli Müzayede Yöntemi: Sürekli müzayede yöntemi “normal seans”ta kulla­nılır. Bu yöntemde, VOB İşlem Sistemi ne iletilen emirlerin Borsa Yönetmeliği’nde belirtilen şekilde fiyat önceliği ve zaman önceliği esaslarına uygun olarak eşleşme­si sonucunda oluşan fiyatlar üzerinden işlemler gerçekleştirilir.

Tek Fiyat Yöntemi: Tek fiyat yöntemi fiyat sabitleme seanslarında kullanılır. Bu fiyat yönteminde VOB İşlem Sistemi’ne iletilen emirler ilan edilen süre boyunca toplanır ve bu sürenin bitiminde en yüksek miktarın gerçekleşmesine imkân vere­cek olan “denge fiyatı” üzerinden yine fiyat ve zaman önceliklerine uygun olarak işlemler gerçekleştirilir.

İşlem Teminatları

Borsada alınmak istenen (ya da alınmış olan) açık pozisyonlar için Takasbank’ta bu­lundurulan (ya da bulundurulması gereken) teminat tutarına işlem teminatı denir. İşlem teminatları üç gruba ayrılır:

1. Başlangıç Teminatı: Borsada pozisyon almak için gerekli olan teminat tuta­rına başlangıç teminatı denir. Her bir sözleşme ya da sözleşme tipi için ge­rekli olan başlangıç teminatı ilgili sözleşmelerde belirtilir.

2. Sürdürme Teminatı: Borsada oluşan zararlar ya da nakit-dışı teminatların değerlerinin düşmesi sonucunda başlangıç teminatının inebileceği en dü­şük seviyeye sürdürme teminatı denir. İşlem teminatı tutarının sürdürme teminatı seviyesinin altına inmesi durumunda Takasbank tarafından temi­nat tamamlama çağrısı yapılır. Sürdürme teminatı seviyesi ilgili sözleşme­lerde belirtilir.

3- Olağanüstü Durum Teminatı: Borsa Yönetmeliğinde belirlenen esaslar çer­çevesinde Borsa tarafından başlangıç teminatına ek olarak olağanüstü du­rum teminatı da talep edilebilir.

VOB İşlem Sistemi’nde işlemlerin gerçekleşmesinde işlem teminatı kontrolü an­lık yapılır. Emirlerin eşleşmesi esnasında ilgili hesabın yeterli teminatının bulunma­ması durumunda emir iptal edilir.

Takas Esasları

Borsada işlem gören sözleşmelerin takası Takasbank tarafından yapılır.

Takasbank, ilgili mevzuatta öngörülen şekilde merkezi muhatap olarak sözleş­melerin alıcısına karşı satıcı ve satıcısına karşı alıcı rolünü üstlenir.

Takas Süreleri: Her Borsa günü seans bitiminden sonra saat 17:45 itibarıyla gün sonu uzlaşma fiyatları kullanılarak hesap bazında kâr/zarar rakamları belir­lenir ve tüm hesaplar Takasbank tarafından güncelleştirilir. Güncelleştirme iş­lemleri neticesinde teminat açığı oluşan hesaplar için ilgili üyelere “teminat ta­mamlama çağrısı” yapılır. Üyelerin teminat tamamlama çağrısı nedeniyle oluşan yükümlülüklerini en geç bir sonraki Borsa günü (T+l günü) saat I4:30’a kadar yerine getirmesi zorunludur.

Fiziki Teslimata konu sözleşmelerin (fiziki teslimatlı döviz ve canlı hayvan sözleşmeleri) ise son işlem gününe kadar (son işlem günü dahil) nakdi uzlaşma­dan doğan takas yükümlülüklerinin yerine getirilmesi, genel takas esasları çerçe­vesinde gerçekleştirilir. Fiziki teslimatlı döviz sözleşmelerine ilişkin fiziki teslimat yükümlülüklerinin T+2 günü saat l6:30’a kadar yerine getirilmesi zorunludur. Fi­ziki teslimatlı canlı hayvan sözleşmeleri için teslimattan kaynaklanan nakit yü­kümlülüğünün T+l günü saat l6:30’a kadar; fiziki teslimat yükümlülüğünün ise sözleşme genelgesinde belirtilen teslimat günlerinde saat I4:00’e kadar yerine getirilmesi zorunludur.