Uyak (Kafiye) Örgüsü Nedir?

Uyak (Kafiye) Örgüsü Nedir,Uyak (Kafiye) Örgüsü Örnekleri,Uyak (Kafiye) Örgüsü Hakkında Bilgi

Uyak (Kafiye) Örgüsü Nedir?

Bir nazım biriminde dizelerin belli bir düzen içerisinde uyaklanmasına “uyak örgüsü” denir.
a. Düz uyak (kafiye): Bütün dizelerin kendi arala­rında uyaklanmasıyla oluşan uyak örgüsüne “düz uyak” denir. Düz uyak “aa”, “aabb”, “aaaa” ya da “aa-ab” biçiminde görülebilir.
Sanma bir gün geçer bu karanlıklar a Gecenin ardında yine gece var a Çocuklar hıçkırır, anneler ağlar a Yaşlı gözlerinle kal anneciğim b Necip Fazıl Kısakürek
Bu dizelerde 1. dizedeki “karanlıklar”, 2. dizedeki “var” sözcüğü ve 3. dizedeki “ağlar” sözcüğü kendi arasın­da uyaklı olduğu için bu dörtlük düz uyak düzeniyle yazılmıştır.
b. Sarma uyak (kafiye): 1. dize ile 4. dizenin, 2. dize ile 3. dizenin kendi aralarında uyaklanmasıyla oluşan uyak örgüsüne “sarma uyak” denir. Sarma uyak “abba” biçiminde görülür.
Nihayetsiz çöllerin üstünden hep beraber a
Geçerken bulmadılar ne bir ot ne bir yosun b
Ürkmeden su içsinler yavaşça, susun, susun b
Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler a
Bu dizelerde

1. dizedeki “beraber” sözcüğü ile

4. dize­deki “güvercinler” sözcüğü;

2. dizedeki “yosun” söz­cüğü ile de

3. dizedeki “susun” sözcükleri kendi ara­sında uyaklı olduğu için bu dörtlüğün uyak örgüsü sarma uyaktır.

c. Çapraz uyak (kafiye): 1. dize ile 3. dizenin 2. dize ile 4. dizenin kendi aralarında uyaklanmasıyla oluşan uyak örgüsüne “çapraz uyak” denir. Çapraz uyak “abab” biçiminde görülür.

Güzeller güzeli çarşıya çıkma
a .Çok sağlar mezara sokar gözlerin
b Allah’ın seversen hışm ile bakma a Korkarım cihanı yakar gözlerin
Aşık Ali İzzet Özkan
Bu dizelerde 1. dizedeki “çıkma” sözcüğü ile 3. dize­deki “bakma” sözcüğü; 2. dizedeki “sokar” sözcüğü ile de 4. dizedeki “yakar” sözcükleri kendi arasında uyaklı olduğu için bu dörtlüğün uyak örgüsü çapraz uyaktır.

Bu uyak örgüleri Türk edebiyatına Tanzimat Döne­minde Batı edebiyatından geçmiştir. Ancak, divan edebiyatında “gazel, mesnevi, rubai, tuyuğ vb.” ; halk edebiyatında ise “koşma, mani, semai vb.” kendine özgü kafiye örgüleri vardır. Bir de hiçbir sisteme uymayan serbest kafiye örgüsü bulunmak­tadır. İleriki konularımızda bunlara değinilecektir.