CÜMLENİN ÖĞELERİ NEDİR?
|Cümlenin Öğeleri Nedir,Cümlenin Öğeleri Hakkında Bilgi,Cümlenin Öğeleri Ne Demektir,Cümlenin Öğeleri Örnekleri Nelerdir
CÜMLENİN ÖĞELERİ NEDİR?
BİR YARGIYI TAM OLARAK İFADE EDEN SÖZCÜK YA DA SÖZ ÖBEKLERİNE CÜMLE DENİR.CÜMLENİN YARGISI TEK BİR SÖZCÜKLE SAĞLANABİLECEĞİ GİBİ SÖZ ÖBEKLERİYLE DE SAĞLANABİLİR.YARGI NE KADAR AÇIKLANMIŞSA O DERECE ANLAŞILIR HALE GELMİŞTİR.İŞTE BİR YARGIYI ORTAYA KOYAN VE DESTEKLEYEN SÖZ ÖBEKLERİ CÜMLENİN ÖĞELERİNİ MEYDANA GETİRİR.
BİR CÜMLENİN OLUŞMASI İÇİN EN ÖNEMLİ ŞART, ORADA KİP VE ŞAHIS BİLDİREN BİR UNSURUN BULUNMASIDIR.YANİ EĞER CÜMLE İÇİNDE HERHANGİ BİR SÖZ, HABER VEYA DİLEK KİPLERİNDEN HERHANGİ BİRİYLE ÇEKİMLİ HALDE BULUNUYORSA O, BİR YARGI BİLDİRİYOR DEMEKTİR.YARGI BİLDİRMEK İSE CÜMLE OLMANIN EN ÖNEMLİ KOŞULUDUR.ŞAHIS BİLDİRMEK, CÜMLE OLMAK İÇİN HER ZAMAN GEREKLİ DEĞİLDİR.
CÜMLEDE BULUNABİLECEK ÖĞELER, YÜKLEM, ÖZNE, NESNE VE TÜMLEÇLERDİR.BUNLARIN ÖZELLİKLERİNİN NELER OLDUĞUNU ŞİMDİ AYRI AYRI GÖRELİM.
YÜKLEM
CÜMLEDE KİP VE ZAMAN BİLDİREREK YARGIYI ORTAYA KOYAN TEMEL UNSURDUR.TEK BAŞINA CÜMLE ÖZELLİĞİ GÖSTERİR.DİĞER ÖĞELER YÜKLEMİN TAMAMLAYICI ÖĞELERİDİR.
CÜMLEDE YÜKLEMİ BULMAK İÇİN HERHANGİ BİR ÖĞEYE SORU SORMAYIZ.ONU ÇEKİMLİ DURUMDA BULUNAN SÖZCÜKLERDEN ANLARIZ.
ÖRNEĞİN:
“BİLİYORUM” SÖZÜ “BİLMEK” EYLEMİNİN ŞİMDİKİ ZAMANKİ ÇEKİMLENDİĞİNİ GÖSTERİYOR.ÖYLE İSE YARGI BİLDİRİYOR DEMEKTİR.DOLAYISIYLA BİR CÜMLEDİR.
“GİDİLMELİ” SÖZÜ “GİDİLMEK” EYLEMİNİN GEREKLİLİK KİPİYLE ÇEKİMLENMİŞTİR.YARGI BİLDİRMİŞ VE YÜKLEM GÖREVİNDE KULLANILMIŞ DEMEKTİR
“HASTAYIM” SÖZÜ “HASTA” İSMİNİN, EKFİİLİ GENİŞ ZAMANIYLA ÇEKİMLENMESİNDEN OLUŞMUŞ, DOLAYISIYLA YARGI BİLDİRİP YÜKLEM OLMUŞTUR.
YÜKLEM DURUMUNDA BULUNAN UNSUR ELBETTE HER ZAMAN SÖZCÜK HALİNDE BULUNMAZ.
“OLAYI DUYUNCA KÜPLERE BİNDİ.”
CÜMLESİNDE “KÜPLERE BİNMEK” ; SİNİRLENMEK ANLAMINDA BİR DEYİMDİR.DEYİMLER KALIPLAŞMIŞ SÖZ ÖBEKLERİ OLDUĞUNDAN BİRBİRİNDEN AYRILMAZ DOLAYISIYLA CÜMLENİN YÜKLEMİ “KÜPLERE BİNDİ” OLACAKTIR.
“O ARTIK GÖZDEN DÜŞTÜ.”
“BEN BU KADAR İŞLE BAŞA ÇIKAMAM.”
CÜMLELERİNDE ALTI ÇİZİLİ SÖZ ÖBEKLERİ DE DEYİMDİR VE YÜKLEM GÖREVİNDE KULLANILMIŞTIR.DEYİMLER GİBİ DİĞER BİLEŞİK FİİLLER DE YÜKLEM OLDUKLARINDA BİRBİRİNDEN AYRILMAZ.ÖRNEĞİN;
“GİTMEDEN ÖNCE BANA TELEFON ETTİ.”
“BİR ANDA ORTALIKTAN YOK OLDU.”
CÜMLELERİNDEKİ ALTI ÇİZİLİ SÖZCÜKLER BİLEŞİK FİİL OLDUKLARINDAN BİRLİKTE YÜKLEM OLUR.
“AVLUDA BULDUĞUM DEMİR PARÇASI, MEĞER SOKAK KAPISININ ANAHTARIYMIŞ.”
“KASİDE, DİVAN ŞİİRİNİ NAZIM ŞEKİLLERİNDEN BİRİDİR.”
CÜMLELERİNDE ALTI ÇİZİLİ SÖZ ÖBEKLERİ İSİM TAMLAMASI OLDUĞUNDAN ONLARI OLUŞTURAN SÖZCÜKLER,HANGİ ÖĞE DURUMUNDA BULUNURSA BULUNSUN BİRBİRİNDEN AYRILMAZ.
“SONBAHARIN KIŞA DÖNDÜĞÜ, ESİNTİLİ, AZ GÜNEŞLİ BİR GÜNDÜ.”
CÜMLESİNDE DE ALTI ÇİZİLİ SÖZ, TAMAMEN SONDA BULUNAN ”GÜN” İSMİNİN SIFATLARINDAN OLUŞMUŞTUR DOLAYISIYLA BUNLARI BİRBİRİNDEN AYIRAMAYIZ.SONUÇTA ALTI ÇİZİLİ GRUP OLDUĞU GİBİ YÜKLEM OLMUŞTUR.
YÜKLEM BAZEN EDATLARLA BİLE KURULUR ÖRNEĞİN
“BU GÜN BİRAZ HASTA GİBİSİN.” CÜMLESİNDEKİ GİBİ EDATI BAĞLI BULUNDUĞU SÖZ ÖBEĞİYLE BİRLİKTE YÜKLEM GÖREVİNİ ÜSTLENMİŞTİR.
GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ YÜKLEMİ, HABER VEYA DİLEK KİPLERİYLE ÇEKİMLENMİŞ SÖZCÜK YA DA SÖZ ÖBEKLERİNDE ARIYORUZ.ELBETTE İSİM SOYLU SÖZCÜKLERDE BU ÇEKİM, EK FİİLLE YAPILMIŞ OLMALIDIR.
ÖZNE
CÜMLEDE YÜKLEMİN BİLDİRDİĞİ İŞİ, HAREKETİ YAPAN, YADA OLUŞ İÇİNDE BULUNAN ÖĞEDİR.CÜMLENİN TEMEL ÖĞESİDİR.ANCAK HER CÜMLEDE BULUNMAK ZORUNDA DEĞİLDİR.
CÜMLEDE ÖZNEYİ BULMAK İÇİN YÜKLEME “KİM” VE “NE” SORULARINI SORARIZ.ANCAK ÖZELLİKLE “NE” SORUSU, NESNEYİ BULMAK İÇİNDE SORULDUĞUNDAN,BİZ ÖZNE SORUSUNU YÜKLEME DEĞİŞİK BİÇİMDE SORARIZ.ÖRNEĞİN;
“ÖĞRETMEN SORUYU BANA SORDU”
CÜMLESİNDE “SORDU” YÜKLEMDİR.ÖZNEYİ BULMAK İÇİN YÜKLEME “SORAN KİM” DİYE SORUYORUZ.CEVAP OLARAK “ÖĞRETMEN” GELİYOR.ÖYLE İSE CÜMLENİN ÖZNESİ BU SÖZCÜKTÜR.
“BAHÇEDE ÇİÇEKLER AÇMIŞ.”
CÜMLESİNDE “AÇMIŞ” YÜKLEMDİR.YÜKLEME “AÇAN NE” SORUSU SORDUĞUMUZDA CEVAP OLARAK ÇİÇEKLER GELİYOR.DEMEK Kİ CÜMLENİN ÖZNESİ ÇİÇEKLERDİR.
GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ İNSANLAR İÇİN KİM,DİĞER VARLIKLAR İÇİN NE SORUSUNU SORUYORUZ.
ÖZNE BAZEN SÖZ ÖBEĞİ ŞEKLİNDE OLABİLİR.
“KANADI KIRILAN KUŞ,BAHÇENİN BİR KENARINDA BEKLİYORDU.”
CÜMLESİNDE “BEKLİYORDU” YÜKLEMDİR.YÜKLEME “BEKLEYEN NE” SORUSU SORDUĞUMUZDA CEVAP OLARAK KANADI KIRILAN KUŞ CEVABI GELİYOR.DEMEK Kİ CÜMLENİN ÖZNESİ BİR SÖZ ÖBEĞİDİR;DAHA DOĞRUSU BİR SIFAT TAMLAMASIDIR.
CÜMLEDE ÖZNE, AÇIK OLARAK VERİLEBİLECEĞİ GİBİ YÜKLEMİNDEN ÇEKİMİNDEN DE ÇIKARILABİLİR.CÜMLEDE OLMAYAN, YÜKLEMDEN BU TÜR ÖZNELERE GİZLİ ÖZNE ADI VERİLİR.
“SANA BU KİTABI İKİ GÜNLÜĞÜNE VEREBİLİRİM.”
CÜMLESİNDE “VEREBİLİRİM” YÜKLEMDİR.YÜKLEME “VEREN KİM” SORUSU SORDUĞUMUZDA CEVAP OLARAK “BEN” CEVABI GELİYOR.ÖYLE İSE BU CÜMLENİN ÖZNESİ GİZLİ ÖZNEDİR.
BAŞKA BİR ÖZNE TÜRÜ DE SÖZDE ÖZNEDİR.BUNUN BULUNUŞUNUN DİĞER ÖZNELERDEN FARKI YOKTUR.EĞER CÜMLENİN YÜKLEMİ EĞER EDİLGEN BİR FİİL İSE ÖZNESİ SÖZDE ÖZNE OLUR.
ÖZNE, İSİM ÇEKİM EKLERİNDEN HAL EKLERİNİ ALMAZ.BİR CÜMLEDE BİRDEN FAZLA ÖZNE BULUNABİLİR.BU ÖZNELER BAĞLAÇLARLA YADA NOKTALAMA İŞARETLERİ İLE BİRBİRİNE BAĞLANIR.
“BEN, KARDEŞİM VE ANNEM PİKNİĞE GİDECEĞİZ.”
CÜMLESİNDE “GİDECEĞİZ” YÜKLEMDİR.BEN,KARDEŞİM VE ANNEM ÖZNE GÖREVİNDE KULLANILAN ŞAHISLARDIR.
NESNE
CÜMLEDE YÜKLEMİN BİLDİRDİĞİ İŞTEN ETKİLENEN ÖĞEDİR.YÜKLEME SORULAN “KİMİ NEYİ, NE” SORULARINA CEVAP VERİR NESNEYİ BULDURAN SORULARLA ÖZNEYİ BULDURAN SORULAR ÇOĞU ZAMAN BİRBİRİYLE KARIŞIR.KARIŞMAMASI İÇİN CÜMLENİN YÜKLEMİNİ BULDUKTAN SONRA,ÖNCE ÖZNENİN, DAHA SONRA NESNENİN BULUNMASI GEREKİR.ÖRNEĞİN;
“DÜN OKULDA KALEMİ KAYBOLMUŞ.”
ÖZNE YÜKLEM
İŞTE BÖYLE BİR KARIŞIKLIĞA MEYDAN VERMEMEK İÇİN, ÖNCE CÜMLENİN ÖZNESİ SONRA NESNESİ ARANIR.KARIŞIKLIĞIN SEBEBİNE GELİNCE; ”-i” EKİ HEM HAL EKİDİR, HEM DE ÜÇÜNCÜ TEKİL ŞAHIS İYELİK EKİDİR.NEYİ SORUSU İKİ EKLİDE KULLANILDIĞINDAN EKİN HANGİSİ OLDUĞUNA DİKKAT EDİLMELİDİR.HAL EKİ NESNE YAPAR, İYELİK EKİ İSE YAPMAZ.
NESNELER HAL EKİNİ ALIP ALMAMALARINA GÖRE İKİ GRUPTA İNCELENİR.
1.BELİRTİLİ NESNE
NESNE GÖREVİNDE BULUNAN SÖZ ”-i” HAL EKİ ALMIŞSA, NESNEYE BELİRTİLİ NESNE DENİR.
“ELİNDEKİ ÇİÇEKLERİ ANNESİNE VERDİ.”
CÜMLESİNDE “ÇİÇEKLERİ” NESNESİ “-i” HAL EKİ ALDIĞINDAN BELİRTİLİ NESNEDİR.
2.BELİRTİSİZ NESNE
NESNE GÖREVİNDE BULUNAN SÖZ “-i” HAL EKİNİ ALMAMIŞSA NESNE, BELİRTİSİZ NESNEDİR.
“ANNESİ İÇİN ÇİÇEK TOPLADI.”
CÜMLESİNDE “ÇİÇEK” NESNESİ BU EKİ ALMAMIŞ VE BELİRTİSİZ NESNE OLMUŞTUR.
BELİRTİSİZ NESNE BAZEN ÖZNEYLE KARIŞTIRILABİLİR.ÖRNEĞİN;
“OTOBÜS YOLCU TAŞIR.”
CÜMLESİNİN YÜKLEMİNE “NE TAŞIR?” DİYE SORDUĞUMUZDA HEM “OTOBÜS” HEM “YOLCU” CEVABI GELİR.BU DURUMDA HANGİSİ ÖZNE HANGİSİ NESNEDİR KARIŞIR.”TAŞIYAN NE?” SORUSUNA “OTOBÜS” CEVABI GELİYOR; BU ÖZNEDİR.”OTOBÜS NE TAŞIR?” SORUSUNA CEVAP VEREN “YOLCU” SÖZÜ İSE NESNEDİR; ÇÜNKÜ ÖZNEYİ BULDUKTAN SONRA SORULAN “NE” SORUSU DAİMA NESNEYİ VERİR.
CÜMLEDE BİRDEN FAZLA NESNE BULUNABİLİR.BUNLAR BAĞLAÇ YA DA NOKTALAMALARLA BİRBİRİNE BAĞLANIR.
“KAPIYI, PENCEREYİ ARDINA KADAR AÇMIŞ.”
NESNE NESNE YÜKLEM
CÜMLEDE İKİ NESNE VARDIR.
NESNE GENELLİKLE YÜKLEMİ FİİL OLAN CÜMLELERDE BULUNUR.ÇOK AZ DA GÖRÜLSE BAZI İSİM SOYLU SÖZCÜKLERİN YÜKLEM OLDUĞUNDA NESNE ALDIĞI DA OLUR.ÖRNEĞİN;
“HAYATIMI SANA BORÇLUYUM”
CÜMLESİNDE “BORÇLUYUM” YÜKLEMDİR.”BORÇLU” İSİMİ EKFİİL ALARAK YÜKLEM OLMUŞTUR.İSİM SOYLU OLDUĞU HALDE “HAYATIMI” NESNESİNİ ALMIŞTIR.
DOLAYLI TÜMLEÇ
YÜKLEMİN YÖNELDİĞİ, BULUNDUĞU, ÇIKTIĞI YERİ GÖSTEREN ÖĞEDİR.YÜKLEME SORULAN “-e”,”-de” VE “-den” HALİNDEKİ SORULARA AYNI EKLERİ ALARAK CEVAP VEREN SÖZ YA DA SÖZ ÖBEKLERİ DOLAYLI TÜMLEÇ GÖREVİNDE BULUNUR.
“ELİNDEKİ KİTAP VE DEFTERLERİ BANA VERDİ.”
D.T YÜKLEM
“BENİ SINIFTA İKİ SAATTİR BEKLİYORMUŞ.”
D.T YÜKLEM
DOLAYLI TÜMLEÇLER, DİĞER ÖĞELERDE OLDUĞU GİBİ , DEĞİŞİK SÖZ ÖBEKLERİ HALİNDE BULUNABİLİR.ÖRNEĞİN;
“HEPİMİZ RESMİN GÜZELLİĞİNE HAYRAN KALDIK.”
D.T YÜKLEM
ZARF TÜMLECİ
YÜKLEMİN ZAMANINI,DURUMUNU,MİKTARINI,YÖNÜNÜ,KOŞULUĞUNU VB. BİLDİREN ÖĞELERDİR.
“HAVA KARARMADAN KÖYE İNMELİYİM.”
ZARF TÜMLECİ YÜKLEM
“ALDIĞI NOTLAR ŞAŞILACAK KADAR YÜKSEKTİ.”
ZARF TÜMLECİ YÜKLEM
YÜKLEMİ İSİM OLAN CÜMLELERİ ÖĞELERİNE AYIRIRKEN DİKKATLİ OLMAK GEREKİR.ÇÜNKÜ DURUM ZARFIYLA NİTELEME SIFATINI BULDURAN SORU AYNIDIR.YANİ “NASIL” SORUSU HEM ZARF TÜMLECİNİ HEM SIFATI BULDURUR.ÖRNEĞİN;
“ONU BUGÜNLERDE ÇOK DALGIN GÖRÜYORUM.”
CÜMLESİNDE ALTI ÇİZİLİ SÖZÜN CÜMLE ÖĞESİ OLARAK GÖREVİ ZARFTIR.ÇÜNKÜ “NASIL GÖRÜYORUM?” SORUSUNA,YANİ FİİLE SORULAN SORUYA CEVAP VERİYOR.
EDAT TÜMLECİ
YÜKLEMİNE NE İLE, KİMİN İLE, HANGİ AMAÇLA, YAPILDIĞINI GÖSTEREN SÖZ ÖBEKLERİNE EDAT TÜMLECİ DENİR.
“O,BÜTÜN YAZILARINI, DOLMA KALEMLE YAZAR.”
“BU ARAŞTIRMAYI ARKADAŞLARIYLA YAPMIŞ.”
CÜMLELERİNDEKİ ALTI ÇİZİLİ SÖZ ÖBEKLERİ EDAT TÜMLECİ SAYILIR.
YÜKLEME SORULAN SORULARA CEVAP VERMEYEN SÖZ YADA SÖZ ÖBEKLERİ CÜMLE DIŞI UNSUR SAYILIR.ÖRNEĞİN;
“AHMET, SANA DEFALARCA GEÇ KALMAMANI SÖYLEMEDİM Mİ?”
D.T Z.T NESNE YÜKLEM
GÖRÜLDÜĞÜ GİBİ “AHMET” SÖZÜ CÜMLEDE YÜKLEME SORULAN HİÇ BİR SORUYA CEVAP VERMİYOR,YANİ CÜMLE DIŞI UNSURDUR.