Bileşik Eylemlerin Yazımı

Bileşik Eylemlerin Yazımı Nedir?,Bileşik Eylemlerin Yazımı,Bileşik Eylemlerin Yazımı Nedir?Bileşik Eylemlerin Çeşitleri Hakkında Bilgi

BİLEŞİK EYLEMLERİN YAZIMI

İki ya da daha çok sözcüğün birleşmesinden oluşmuş eylemlere “bileşik eylem” denir.

Bileşik eylemler beşe ayrılır:

a) Yardımcı eylemle yapılmış bileşik eylemler
b) Yardımcı eylem niteliği kazanmış bileşik eylemler
c) Deyimleşmiş bileşik eylemler
d) Anlamca kaynaşmış bileşik eylemler
e) Özel (kurallı) bileşik eylemler

a) Yardımcı eylemle yapılmış bileşik eylemler ve yazımı:

Ad ya da ad soylu bir sözcükle, tek başına anlamı olmayan bir yardımcı eylemin (etmek, olmak, eylemek, kılmak) birleşmesinden oluşan eyleme “yardımcı eylemle yapılmış bileşik eylem” denir.

Yardımcı eylemle yapılmış bileşik eylemlerde, ad ve ad soylu sözcük yapısal değişmeye uğruyorsa bitişik, değişime uğramıyorsa ayrı yazılır.

Örnek:

Ayrı yazılanlar

 

tek etmek	yardımcı olmak
fark etmek	iyilik etmek
sarf etmek	ikaz etmek
çark etmek	arz etmek
gark olmak	malum olmak
naz etmek	niyaz eylemek
var olmak	rica etmek

 

Bitişik yazılanlar

(kayıp) kaybolmak	(zan) zannetmek
(hapis) hapsolmak	(hak) hakketmek
(af) affetmek	mahvolmak
(his) hissetmek

 

Uyarı: “ç, k, p, t” ünsüzleriyle biten ad ve ad soylu sözcüklerden sonra gelen “etmek, olmak, eyle¬mek, kılmak” yardımcı eylemleri ayrı yazılır, sert ünsüzler yumuşamaz.

Örnek:

DOĞRU	YANLIŞ
muhtaç olmak	muhtacolmak
davet etmek	davetetmek
şehit olmak	şehitolmak
hitap etmek	hitapetmek

 

b) Yardımcı eylem niteliği kazanmış bileşik eylemlerin yazımı:

Ad ya da ad soylu bir sözcükle, anlamını yitirerek yardımcı eylem niteliği kazanmış bir eylemin bileşmesinden oluşmuş bileşik eylemler ayrı yazılır.

Örnek: söz vermek, şehit düşmek, karar almak, ad çekmek, demeç vermek, ant içmek, saygı duymak

c) Deyimleşmiş bileşik eylemlerin yazımı:

İki ya da daha çok sözcükten oluşmuş, deyim niteliği kazanmış bileşik eylemler ayrı yazılır. (Bkz. Deyimlerin Ya-zımı).

Örnek: göz atmak burun, kıvırmak küplere binmek, dili tutulmak, göze gelmek, etekleri zil çalmak…

d) Anlamca kaynaşmış bileşik eylemlerin yazımı:

Bir ad sözcükle, bir eylemin anlamca kaynaşmasından oluşmuş bileşik eylemler bitişik yazılır.

Örnek:

öngörmek	başvurmak
aşermek	varsaymak
vazgeçmek

 

e)  Özel bileşik eylemlerin yazımı:

İki eylemin bileşmesinden oluşmuş bileşik eylemlere “özel bileşik eylem” denir. Bu eylemlerden bi¬rincisi anlamını korurken ikincisi anlamını yitirerek birinci eyleme “yeterlik, tezlik, yaklaşma ve sürerlik” anlamı katar. Anlam kayması yoluyla oluştukları için bu bileşik eylemler bitişik yazılır.

Örnek:

gelebilmek	düşeyazmak
anlatabilme	donayazmak
gitmeyebilmek	öleyazmak
görmeyebilmek	süregelmek
gerlivermek	anlatılagelmek
söyleyivermek	bakakalmak
bekleyivermek	gidedurmak
konuşmayıvermek	uyuyakalmak
bekleyedurmak

 

Uyarı: Bu özel bileşik eylemlerden başka aynı kurallarla oluşmuş; ancak farklı anlamlar içeren bileşik eylemler de aynı yazılır.

Örnek:

• çıkagelmek
• anlatagörmek
• düşmeyegörmek